Trudniej nam zasnąć przy jej niedoborach, w nocy częściej się budzimy, krócej śpimy. W efekcie czujemy się zmęczeni i rozbici.
Nasze ciała są jak perfekcyjna pani domu. Sprząta i dekoruje go według ustalonego 24-godzinnego planu, z zegarkiem w ręku. Jednak z wiekiem o czymś tam zapomni, czegoś nie dopilnuje. Podobnie, według pory dnia, w określonej kolejności i ustalonych cyklach odbywają się procesy życiowe w naszych organizmach. Idealnie zsynchronizowane. Niestety, tylko do czasu.
Rytm okołodobowy
Rankiem się budzimy, wieczorem idziemy spać. Do południa wrażliwość wzrokowa i koordynacja ruchowa są na najwyższym poziomie, by nieco spowolnić w porze obiadowej i wrócić do wysokich rejestrów późnym popołudniem. Według pory dnia zmienia się aktywność hormonalna narządów wewnętrznych, ciśnienie tętnicze, tempo pracy serca itp. Kluczem do zrozumienia tego zjawiska jest pojęcie rytmu okołodobowego, czyli czasu i kolejności, w jakiej następują procesy życiowe. Tym rytmem rządzi zegar biologiczny – zespół zjawisk mających miejsce w komórkach i tkankach. Dzięki nim organizm sam mierzy czas i uruchamia, zwiększa lub obniża aktywność narządów wewnętrznych oraz koordynuje ich pracę. A kto jest zegarmistrzem, który dba, by pracował dokładnie? Jest nim melatonina, o której zapewne słyszeliśmy, że ułatwia zasypianie i polepsza jakość snu [2].
Hormon ciemności
Melatonina jest produkowana głównie w szyszynce. Jej powstawanie ulega w ciągu doby rytmicznym zmianom i jest uzależnione od natężenia światła docierającego do receptorów. Oświetlenie działa hamująco na jej wytwarzanie i uwalnianie. Stąd obficie wydzielana jest w nocy, a w ograniczonej ilości w dzień. Oprócz pozytywnego wpływu na zasypianie, regulację faz snu i jego długości, melatonina wykazuje także aktywność przeciwzapalną i antyoksydacyjną, działanie immunostymulujące, przeciwnowotworowe, hipotensyjne, termoregulacyjne i cytoprotekcyjne. Rytm dobowy syntezy melatoniny ulega stopniowemu spłaszczeniu wraz z wiekiem, zwłaszcza po 55. roku życia [3]. Najwięcej wydziela jej organizm niemowlaka – 250 pg/ml. Organy wewnętrzne seniorów w wieku 65-85 lat już tylko ok. 25 pg/ml, dlatego trudno u nich o głęboki, długi sen. Efektem jest brak energii i złe samopoczucie. Zmianom somatycznym na skutek wieku towarzyszą również zaburzenia lękowe. Często są wynikiem załamania się rytmu dnia z okresu aktywności zawodowej – co nie sprzyja wysypianiu się. Lekarze mówią wówczas o „desynchronizacji rytmów”. Stąd 40-70% osób starszych zmaga się z przewlekłymi zaburzeniami snu [4,5].
Bezpieczeństwo
Melatonina jest lekiem o bardzo szerokim zakresie bezpieczeństwa. Mimo to lekarze odradzają stosowania syntetycznej melatoniny:
- kobietom w ciąży i karmiącym,
- dzieciom,
- osobom z chorą wątrobą,
- będącym pod wpływem alkoholu,
- uczulonym na melatoninę.
Godz. 2-4 . To pora, kiedy poziom melatoniny w osoczu jest najwyższy. [1]
Bibliografia
[1] Zawilska J.B., Nowak J.Z., Rytmy biologiczne – uniwersalny system odczytywania czasu, Nauka 4, 2006; 129-133.
[2] Karasek M., Hormony młodości?, Endokrynologia Polska, Tom 58, Numer 2/2007.
[3] Psychiatr. Pol. ONLINE FIRST Nr 61 1–22, Published ahead of print 20 January 2017, www.psychiatriapolska.pl, ISSN 0033-2674 (PRINT), ISSN 2391-5854 (ONLINE) DOI: https://doi.org/10.12740/PP/OnlineFirst/66810.
[4] Karasek M.: Melatonin, human aging, and age-related diseases. Exp. Gerontol., 2004; 39: 1723-9.
[5] Karasek M.: Role of melatonin in aging. In: Karasek M., editor. Aging and age-related diseases – the basics. New York: Nova Science; 2006. p. 83-102.