Dr n. farm. Marek Malinowski
Dehydroepiandrosteron, określany skrótem DHEA, to jeden z naturalnych hormonów steroidowych wytwarzanych w rytmie dobowym (zwłaszcza w godzinach porannych) przez nadnercza, a ściślej przez ich korę (warstwę siatkową). Kora nadnerczy posiada trzy warstwy, a każda z nich jest źródłem innego rodzaju hormonu. Produkowane przez nią są: mineralokortykoidy, glikokortykoidy oraz androgeny nadnerczowe. DHEA jest androgenem nadnerczowym wytwarzanym przez zdrowego człowieka w ilości 30–39 mg na dobę. Ponadto pewna jego ilość syntetyzowana jest także przez jądra i jajniki.
Zmiany w organizmie
Postępujące w miarę starzenia się nieuniknione zmiany metaboliczne zachodzące w organizmie, mające znaczący wpływ na jakość życia, skutkują wieloma niekorzystnymi zmianami dla tzw. dobrostanu fizycznego i psychicznego – w tym istotnymi z punktu widzenia niedoborów hormonalnych. Stopniowo u obu płci dochodzi do obniżania wydzielania hormonu wzrostu oraz do osłabienia aktywności nadnerczy, które wydzielają coraz mniej dehydroepiandrosteronu (DHEA).
Badania naukowe wykazały, że 90-letni człowiek wytwarza zaledwie 5 proc. ilości DHEA w stosunku do człowieka 35-letniego. Spadek ten następuje stopniowo i jest nasilany schorzeniami wieku podeszłego, m.in. chorobami układu krążenia, niedoborami immunologicznymi czy cukrzycą.
Ważną metodą wspomagania organizmu jest terapia związana z uzupełnieniem obniżającego się wraz z wiekiem poziomu wartości hormonalnych. W przypadku tej istotnej kwestii farmaceuta mógłby wstępnie zarekomendować pacjentowi apteki oznaczenie laboratoryjne poziomu hormonów w ustroju, a w sytuacji tego wymagającej czy wskazanej zaproponować uzupełnienie poziomu DHEA.
Niski poziom DHEA
DHEA, wytwarzany w sposób naturalny w ustroju, ulega przemianom metabolicznym do innych związków: hormonów estrogenowych (estradiol i estron) oraz androgenowych (testosteron), wykazując aktywność wobec różnorodnych obszarów organizmu. U kobiet wywieranie wpływu estrogenowego dotyczy przede wszystkim układu moczowo–płciowego oraz kostnego (osteoporoza). Wpływ androgenowy objawia się aktywnością w obszarze układu nerwowego, regulując m.in. sprawność psychiczną, intelektualną, zdolności poznawcze, pamięć i koncentrację oraz jakość snu. Zmniejsza ponadto tendencję do odkładania tkanki tłuszczowej (u kobiet) oraz poprawia libido i potencję (u mężczyzn).
Zaburzenia naturalnych możliwości utrzymywania przez organizm właściwego poziomu DHEA są niebezpieczne, a jego niedobór może przyczyniać się do występowania wielu niekorzystnych zmian. Najistotniejsze to:
- niezadowalające funkcjonowanie układu nerwowego – najmniej groźne jest zbyt często pojawiające się zmęczenie bądź znużenie, które jednak mogą skutkować trudnościami w zapamiętywaniu (duże stężenie DHEA stwierdzono w hipokampie, co wskazuje na udział tego neuroprzekaźnika w procesach pamięciowych); znacznie poważniejszymi niekorzystnymi zmianami są depresja oraz stopniowy zanik możliwości poznawczych aż do pierwszych symptomów schorzeń neurodegeneracyjnych (choroby Alzheimera czy Parkinsona), a także objawy schizofrenii,
- niewłaściwe funkcjonowanie układu odpornościowego,
- pojawianie się chorób wieku podeszłego i ich następstw, takich jak dysfunkcje układu sercowo–naczyniowego, miażdżyca, otyłość,
- niekorzystny lipidogram (niewłaściwy poziom trójglicerydów oraz lipidów we krwi) – szczególnie zachwiane są prawidłowe proporcje pomiędzy HDL (zbyt niski poziom) a LDL (zbyt wysoki poziom),
- nadmierna proliferacja mięśniówki gładkiej naczyń krwionośnych, odkładanie się płytek krwi, powstawanie tzw. blaszki miażdżycowej, co jest niebezpieczne zwłaszcza w obrębie naczyń wieńcowych,
- wzrost ryzyka złamań kości – szczególnie u kobiet (zmniejszające się wraz z wiekiem ochronne działanie endrogenne DHEA wpływające na gęstość tkanki kostnej), zmiany libido,
- nieskuteczna ochrona skóry (wpływ na czynność gruczołów łojowych – groźba trądziku, łojotoku, upośledzenie jędrności powłoki skóry, zwłaszcza twarzy, niekorzystne zmiany w owłosieniu, a także powstawanie rozstępów),
- zmiany hormonalne, powiązane ze zubożaniem organizmu w DHEA, zwiększające tendencję do odkładania się tkanki tłuszczowej – które są także istotne dla kobiet.
Ponadto u chorych, przewlekle leczonych przeciwzapalnymi dawkami glikokortykoidów, produkcja i wydzielanie DHEA z kory nadnerczy mogą być w znacznym stopniu upośledzone przez podawany lek. Wyrównywanie niedoborów DHEA może przeciwdziałać niektórym z niepożądanych efektów glikokortykoidów.
Dawkowanie DHEA
Preparaty uzupełniające poziom DHEA w ustroju należy przyjmować raz na dobę, zgodnie z naturalnym rytmem jego wydzielania – czyli najlepiej rano. Lek należy przyjmować wraz z posiłkiem. Zalecana początkowa jednorazowa dawka dobowa dla kobiet wynosi 5 mg, dla mężczyzn 10 mg. Początkową dawkę leku należy stopniowo zwiększać (o 5 do 10 mg co 2 tygodnie).
Maksymalna dawka dobowa DHEA zalecana kobietom wynosi 25 mg, mężczyznom 50 mg.
Ważne wskazówki dla farmaceutów – aptekarzy
Leki zawierające DHEA pacjent winien przyjmować systematycznie, mając na uwadze fakt, że efekt działania nie jest natychmiastowy. Należy o tym pamiętać podczas doradztwa farmaceutycznego w aptece. Są one przeznaczone do długotrwałego stosowania, a nie do krótkiej i szybkiej kuracji. W przypadku konieczności stosowania dawek większych niż 25 mg na dobę u kobiet i 50 mg na dobę u mężczyzn, pacjentowi należy wskazać konieczność regularnego oznaczania poziomu DHEA w osoczu, a także odpowiednio częstego wykonywanie badań lekarskich.
Obecna sytuacja rynkowa aptek jak również korzystających z ich usług pacjentów w sposób szczególny promuje tzw. suplementy diety, które z definicji mają wyłącznie uzupełniać niedobory diety – a nie leczyć. Dlatego niezmiernie istotne jest zrozumienie i docenienie roli leków wydawanych przez apteki zarówno z preskrypcji lekarskiej (Rx), jak i dostępnych bez recepty (OTC), ponieważ ich znaczenie dla organizmu jest niepodważalne, a profil bezpieczeństwa dokładnie poznany. Leki zawierające DHEA znajdują się w grupie leków zarejestrowanych wydawanych bez recepty. Jest to gwarantem ich właściwej jakości i skuteczności działania przy jednoczesnej ułatwionej dostępności dla pacjenta.
Artykuł ukazał się w „Gazecie Farmaceutycznej”, marzec 2019.
